Mal üretimi sırasında hangi aşamalarda hata yapılabileceği ve bu hataların etki değerinin mal üretilmeden hesaplanabileceğini, bu etki hesap yöntemlerden birini de daha önce ele almıştık. Daha önce hazırlayıp yayınladığım çalışmada bu yöntemlerden biri olan “Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA)”ni tarihçesinden başlayarak ele almış HTEA ile ilgili tanımlamaları vermiştim. Bu yazıda ise HTEA ile ilgili süreç formunun nasıl hazırlanacağını aktarmaya çalışacağım.
Süreç FMEA (PFMEA) Formu
Şekil 1’de olası hata türleri ve etkileri analiz formu verilmiştir.
Form İçindeki Başlıklar:
1) FMEA no: FMEA belgesini tanımlamak için kullanılan alfa sayısal bir dize girilir. Bu belgenin kontrolü için kullanılır. Yapılan FMEA takibi için takip listesi oluşturulur.
2) FMEA Tarihi(orj): Orijinal PFMEA’nın düzenleme tarihi girilir.
3) FMEA Tarihi(rev): PFMEA nın değişim tarihini ve revizyon numarası girilir.
4) Hazırlayan: PFMEA’yı hazırlamaktan sorumlu mühendis / ekip lideri organizasyonu (şirket) de dahil olmak üzere adı ve iletişim bilgileri girilir.
5) Çekirdek ekip: PFMEA’nın geliştirilmesinden sorumlu ekip üyeleri girilir. İletişim bilgileri (ör. Ad, organizasyon, telefon numarası ve e-posta) referans verilen ek bir belgeye eklenebilir.
6) Proses Sorumluluğu: Departman ve grubu girilir. Ayrıca eğer biliniyorsa tedarikçi de eklenir.
7/8) Parça Adı/Parça Kodu: Sistem, alt sistem ya da prosesin analiz edileceği parçanın adı girilir.
9) Teknik Resim Revizyon No: Teknik resmin en son güncellendiğinde aldığı numara yazılır.
10) Proses Adımı: FMEA da ürünün analiz edilen proses adımı girilir. İzlenebilirlik için kullanılan diğer belgelerde de proses adımının numarası aynı olmalıdır. (Akış şeması, kontrol planı, operasyon talimatları vb.). Onarım ve yeniden işleme operasyonları da dahil edilmelidir.
11) Proses Fonksiyonu: Analiz edilen her proses adımı, prosesin hangi makinede gerçekleşeceği ile birlikte tanımlanır. Akış şemasında bulunan proses adımı ile eşdeğer proses fonksiyonu girilmelidir. Her bir prosesin analiz edilmesi gereken birden çok hata türü var ise her biri ayrı sütunlarda (gereklilikler kısmında) incelenir.
12) Gereklilikler: Tasarımın amacını ve müşteri gerekliliklerini karşılamak için belirtilen sürecin girdileridir. Bir proses için birden çok gereklilik varsa her bir gereklilik ayrı ayrı yazılır ve incelenir.
13) Potansiyel Hata Türleri: Parçanın istenilen özelliklerini karşılamasına engel olabilecek hatalardır. Hata türünün ihtimal olarak ortaya çıkacağı, ancak ortaya çıkmasının mecbur olmadığı varsayılır [1].
Ekip ayrıca ürünün temel tasarımının doğru olduğunu varsaymalıdır. Ancak, süreç endişeleri ile sonuçlanan tasarım sorunları varsa bu sorunların çözümü için tasarım ekibine bildirilmelidir [1].
Olası hata türleri saptanırken şu iki soruya cevap aranmaktadır:
• Parçanın belirlenen şartlarını cihaz/tezgah/kalıp ne olur da görevinin yerine getiremez?
• Öngörülen mühendislik özelliklerini hiç göz önüne almadan, müşterinin itiraz edebileceği düşünülen herhangi bir unsur var mıdır?
Proses gereklilikleri ve müşteri istekleri düşünülerek teknik açıdan hata türleri listelenir. Her gereklilik birden fazla hataya sahip olabilir.
Hata türlerini belirlemek için aşağıdakilerden faydalanılabilir [2];
1. Tecrübelerden,
2. Hata inceleme raporlarından (geçmişte yaşanan hatalardan),
3. Müşteri şikâyet raporlarından,
4. Başka ürünlerin benzer aşamalarından,
5. İç müşteri şikayetlerinden
6. Beyin fırtınasından,
yararlanılarak yapılır.
Potansiyel hata türlerine örnek olarak;
1. Yanık
2. Delik
3. Kaçık
4. Çapak
5. Korozyon
6. Sızdırma
14) Hatanın potansiyel etkisi: Hatanın Potansiyel Etkileri, hata türünün müşteriler üzerindeki etkileri olarak tanımlanır.
Müşteriler düşünülerek analiz yapılmalıdır. Müşteriler;
İç: Firma olarak bizi nasıl etkiler?
Dış: Müşterilerimizin hattı bundan nasıl etkilenir?
Uç: Son kullanıcı (otomotiv sektörü için örnek: şöför) nasıl etkilenir?
Her hatanın olası etkileri tanımlanmalıdır. PFMEA’daki ürün etkileri, ilgili DFMEA’daki ürünlerle uyumlu olmalıdır [1].
Potansiyel Etki(ler)i belirlemek için aşağıdaki sorulardan sorulmalıdır:
1. Potansiyel hata türleri, iş akışını engeller mi, ekipmana veya operatöre potansiyel bir zarara neden olur mu?
2. Son kullanıcı üzerindeki potansiyel etkisi nedir?
3. Son kullanıcıya ulaşmadan önce bir etki tespit edildiğinde ne olur?
15) Şiddet: Hata türünü etkisine göre değerlendirmektir.
NOT: 9 ve 10. derece kriterler öncelikli analiz edilmesi gereklidir [1].
Şiddet, Tablo1’den yararlanılarak kararlaştırılmalıdır.
Özge Ramazan
KBT Metroloji ve Kalite Mühendisliği Çalışma Grubu
KAYNAKLAR
[1] FMEA 4th Edition, https://tr.scribd.com/doc/97199700/FMEA-4th-Edition
[2] Korkmaz, E., Hata Türleri ve Etkileri Analizi ve Otomotiv Yan Sanayi Sektöründe Uygulaması, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul (2010)