Mars’a 2014 yılının Eylül ayında ulaşan MAVEN yani Mars Atmosfer ve Uçucu Gelişim uzay aracı 18 Kasım 2013’te yolculuğuna başlamıştı. Görevi bir zamanlar var olan Mars atmosferini incelemek ve neden yok olduğuna dair bulgular elde etmekti. Bugün itibariyle diyebiliriz ki, görevini başarıyla yerine getirdi. Artık Mars’ın içinde yaşam barındırabilecek bu atmosferin nasıl kaybolduğuna dair daha fazla bilgiye sahibiz.
Günümüzdeki Mars yaşam için uygun olmayan bir yüzeye ve atmosfere sahip. 3.8 milyar yıl önce Mars gezegeni manyetik alanını kaybettiği için, gezegenin atmosfer basıncı zamanla Dünya’nın sadece %1’i derecesine kadar düştü. Sonuç ise şüphesiz zararlı ultraviyole ışınlarının ve kozmik ışınımının cirit attığı yaşama elverişsiz çorak bir Mars yüzeyi.
Manyetik alanını kaybeden Mars gezegeninde atmosferin kaybolma sürecinin nasıl veya neden olduğunu gerçekten bilmiyoruz. NASA’nın MAVEN uzay aracı sayesinde elde edilen yeni bulgular Science dergisinde yayınlandı ve artık dünya üzerindeki bilim insanlarının erişimine açık hâle geldi. Bu bulgularla görünen o ki, suçlu olan Güneş. Milyarlarca yıl önce, Güneş’ten gelen güneş fırtınaları gezegenin atmosferini elinden alıp uzaya dağıtmış.
Bilim insanları gezegenin manyetik alanı yok olmadan önce, yani 3.8 milyar yıl önce Mars üzerinde yaşamın gelişmiş olabileceğini düşünüyorlar. NASA ve ESA’nın yörünge uzay araçlarından elde edilen kanıtlar yaşam için gerekli olan tüm maddelerin mevcut olduğunu gösteriyor. Mars yüzeyi üzerinde akan suyun bulunması, mineraller gibi.
3.8 milyar yıl önce muhtemelen bir gezegen büyüklüğünde bir cisim ile büyük bir çarpışma oldu ve bu Mars’ın koruyucu manyetik alanının yok olmasına yol açtı. Mars’ın eski güney dağlık alanlarındaki kabuksal manyetik anomalilere bakarak Mars’ın atmosferini ve yüzeyini enerjik kozmik ışınlar ve güneş rüzgarlarına karşı koruyan antik bir küresel manyetik alanın var olduğu söylenebilir.
MAVEN uzay aracı atmosferden gazların dış uzaya doğru nasıl kaçıştığını incelerken Güneş’ten gelen saniye başına milyon ton yüklü parçacık akışı olarak tanımlayabileceğimiz güneş rüzgarlarının etkilerine odaklandı. Bu sırada araştırmacılar, 8 Mart 2015’te belki de Mars’ta şimdiye kadar görülen en büyük güneş rüzgarı şokunun etkisini incelediler. Güneş rüzgarının gezegenden bu geçişi Mars’tan dış uzaya akan gaz miktarını on kat artırdı. Bu bulgu ise Mars’ın ilk zamanlarında atmosferindeki gaz kaçışının sebebinin güneş rüzgarları olduğunu öne süren teorileri destekleyen bir sonuç oldu. Milyarlarca yıl öncesini düşündüğümüzde Güneş çok daha fazla aktifti ve bu Mars’ın kendi atmosferinin büyük bir çoğunluğunu ilk zamanlarında kaybettiği anlamına geliyordu.
Bilim insanları bunu erozyon olayına benzeterek atmosferik erozyon olarak tanımlıyorlar ve bu atmosferik erozyon Güneş’teki her aktivite artışında daha sert oluyor. Atmosferdeki kayıp daha fazla oluyor. Mars üzerine güneş rüzgarları geldikçe, içerdiği yüklü parçacıklar bir dinamoya benzer şekilde bir elektrik alan üretirler. Bu elektrik alan da Mars atmosferinin üst kısımlarındaki gaz iyonlarının atmosferden kaçmasını kolaylaştırmış olur. NASA basın toplantısı sırasında, bu durumu modelleyen bir de video yayınladı:
Bu bulgular ışığında şunu söylemek mümkün, Mars bir zamanlar sıvı suyu ve yaşamı destekleyecek kadar sıcak ve kalın bir atmosfere sahipti. Bu sonuç sadece Mars gezegeninin geçmişinin aydınlatılmasında önemli değil, kendi gezegenimizin geleceğine dair neler olacağının anlaşılmasında da yardımcı olabilir. Çünkü Mars’ın atmosferine ne olduğunu anlamak herhangi bir gezegen için atmosferine ait dinamiklerine dair bilgimizi etkileyecektir.
Gökhan Atmaca, Bilim Uzmanı (MSc.)
Takip: twitter.com/kuarkatmaca
İletişim: facebook.com/anadoluca
Kaynaklar:
https://theconversation.com/how-did-mars-lose-its-habitable-climate-the-answer-is-blowing-in-the-solar-wind-50258
http://www.gizmag.com/solar-winds-martian-atmosphere/40251/
http://www.universetoday.com/123252/nasas-maven-orbiter-discovers-solar-wind-stripped-away-mars-atmosphere-causing-radical-transformation/
