Yılın En Önemli Bilim Olayı – 2014 : Bir Kuyrukluyıldıza İniş Yapmak – Rosetta

2014 yılında uzayda tarihi bir ana tanıklık etti. Hatırlayacak olursanız, Rosetta isimli bir uydunun üzerinde taşıdığı Philae sondası bir kuyrukluyıldızın üzerine inen ilk insan yapımı uzayaracı olmuştu. 12 Kasım 2014’te Kuark Bilim Topluluğu (KBT) Bilim Sitesi’nde bu gelişmeyi canlı yayınla okuyucularımıza sunmuştuk. Artık 2014 yılının son günlerine gelirken bu yazımızda yılın en önemli olayı olarak gördüğümüz/görülen bu gelişmeyi sizlere tekrar hatırlatmak istiyorum. Bu görevin amacı neydi? Sonda başarılı bir iniş yaptıktan sonra neler oldu? Rosetta uydusu şimdi ne yapıyor? gibi sorulara da yazı içerisinde cevap vermeye çalışacağım.

12 Kasım 2014’te 10 yıllık bir yolculuğun ardından Rosetta uydusu üzerindeki Philae sondası 67P/Churyumov-Gersimenko isimli kuyrukluyıldızın üzerine iniş yaptı. Bu gelişme bilim kurgu filmlerinden farksızdı. Bizler için heyecan vericiydi, sosyal medya üzerinden insanlar Philae sondasının son durumunu sürekli tartışıyorlardı. Biz de merakla takip etmiştik durumu. 11 Kasım’da ESA sözcüsü Rosetta uydusunun mükemmel bir şekilde yörüngesinde olduğunu açıkladı. 100 kilogramlık bir bilim laboratuvarı olan Philae sondası için bu durum önemliydi. Keza hesaplar tutmazsa, sonda kuyrukluyıldızın yüzeyinde parçalanabilirdi. Rosetta uydusu ve Philae sondasının o kuyrukluyıldıza gönderilmelerindeki en önemli amaç, kuyrukluyıldızlar gibi Güneş Sistemi’ni oluşturan 4.6 milyar yıl önceki zamanlardan kalan malzemeleri üzerinde taşıyan gök cisimleri Güneş Sistemi’nin kökenine dair yeni anlayışlar sunabilir. Örneğin, Dünya üzerindeki yaşamın yapıtaşlarından karbon molekülleri ve okyanuslardaki su kuyrukluyıldızlardan gelmiş olabilir miydi? Bunu kanıtlayabilmenin ya da bu şekilde olmadığını söyleyebilmenin yolu elbette ki mümkün olduğunca en yakından inceleme yapmaktır. Kuyrukluyıldız üzerinde bulunan malzemelerin, yapıların analizini yapmak ve çıkan verileri en iyi şekilde yorumlamak gerekiyordu ve bizim için bunu Philae sondası yapacaktı.

12 Kasım sabahı Türkiye saati ile 11’de Philae sondası başarıyla Rosetta uydusundan ayrıldı ve Güneş’e doğru hızla yaklaşan 67P kuyrukluyıldızına doğru serbest düşüş aşamasına geçti. Saat 16:30’da Philae sondasından ilk fotoğraf gelmişti, aşağıdaki ilk fotoğraf. Sonra 16:50’de 67P’nin yörüngesindeki Rosetta’nın kamerasından Philae sondası görünüyordu (ikinci fotoğraf). Saat 18:05’te Philae sondasının 67P kuyrukluyıldızla olan ilk teması gerçekleşmiş oldu. Saat 18:09’da ESA yetkilisi Philae’nin 67P kuyrukluyıldızı üzerine başarıyla oturduğunu söyledi ve herkes rahatlamış oldu. Kaldı ki canlı yayını takip eden bizler o sevinç çığlıklarını duyduk, o anı yıllardır bu projeye emek harcayan bilim insanları ile bir şekilde paylaşmış olduk.

12 Kasım 2014 saat 20:30’da Rosetta uydusu 67P kuyrukluyıldızının 3 kilometre yukarısından aşağıdaki fotoğrafı göndermişti. O gün elimize başka bir görüntü ulaşmadı.

13 Kasım sabahı yeni görüntüler Dünya’ya ulaşmasına ulaştı ama inişin hemen ardından anlaşıldı ki, Philae sondası hedeflenen noktaya inmemişti. Biraz daha az Güneş ışığını gören bir yere inişi gerçekleştirmişti. Oysa ki bilim insanları Güneş ışığını alabileceği en iyi yeri belirlemiş ve buna göre planlama yapmıştı. Ancak hesaplarda olduğu gibi olmamıştı. İniş sırasında sekerken oluşan bu yanılma payı, bilim insanlarının sevincinin kısa sürmesine neden oldu. Çünkü düştüğü noktada bataryaların şarj olması için güneş pillerine yeterince Güneş ışığı gelmiyordu. Böyle bir durumda Philae sondası “ilk temas”tan yaklaşık 50 saat sonra son verisini gönderdi ve ardından uzun, potansiyel olarak kalıcı bir uykuya başladı.

Her şey tam da istenildiği gibi yolunda olmuş olsaydı, Philae sondası kuyrukluyıldızın yüzeyinde Mart 2015’e kadar incelemelerini sürdürmüş olacaktı. Bu 50 saatlik süreçte Rosetta uydusu kuyrukluyıldızın puslu atmosferini incelemeye, yüzey görüntülerini elde etmeye çalışırken Philae sondası için de uyku modunda geçireceği en iyi yeri belirlemeye çalıştı.

Tamam, belki de istenildiği gibi olmadı. Çok kısa bir süreliğine Philae sondası kuyrukluyıldızın yüzeyinde aktif olabildi ama bu sırada hiçbir şey yapmadı demek doğru olmaz. Güneş Sistemi’nin ilk zamanlarından beri organik moleküllerin muhtemelen kuyrukluyıldızlar tarafından taşındığına dair destekleyici kanıtlar buldu. Kuyrukluyıldızın yüzeyinde 10-20 santimetre kadar altında buz olduğunu düşündüğümüz sert bir malzeme ile karşılaştı. Buna göre 67P’den püsküren bir miktar tozun kuyrukluyıldız Güneş’e yaklaştığında ve ısındığında kütleçekimsel olarak kuyrukluyıldıza bağlı olduğunu ve bunun da ince bir yüzey katmanı oluşturduğunu öne sürebilir durumdayız. Dolayısıyla 67P’nin çekirdeği hakkında katmanlı olabileceğine dair ipuçları elimizde var.

Diğer gökcisimlerine nazaran küçük olan bir kuyrukluyıldızın çekirdeği ne kadar katmanlı olabilir ki? Nasıl bir yapıdadır? İşte Philae sondasının bize kazandırdığı başka şeylerden biri de bu sorular.

Bir kuyruklıyıldızın yapısını ve bileşimini anlamak biz bilim insanlarına gezegenlerin nasıl oluştuğuna ve su ile diğer yaşam için gerekli olan malzemelerin Dünya’ya nasıl geldiğine veya nasıl oluştuğuna dair ipuçları verebilir. Philae sondası da çok kısa bir süre yüzeyde kalmasına rağmen önemli veriler ve görüntüler elde etti. Üstelik bir kuyrukluyıldız üzerine iniş yapan tek insan yapımı araç oldu.

Hayat devam ediyor ve Rosetta uydusu hâlâ 67P’nin yörüngesinde kalmaya devam ediyor. Aralık 2015’e kadar bu devam edecek gibi görünüyor. Yine de 2015 yılının Ağustos ayında 67P kuyrukluyıldızı Güneş’e en yakın uzaklıkta bulunmuş olacak ve bu sırada Philae sondası için bir umut doğabilir. Güneş’e olan bu önemli yakınlık sırasında daha fazla ışık uzay sondasının güneş panellerine ulaşabilir ve yeterli enerjiyi sağlayabilir, kim bilir?

Yılın en önemli olayı hakkında şimdilik bahsedeceklerim bu kadar. Görüşmek üzere.

Gökhan Atmaca, MSc.
Takip: twitter.com/kuarkatmaca
İletişim: facebook.com/anadoluca

Kaynaklar:

1. http://www.kuark.org/2014/11/uzayda-tarihi-bir-an-daha-rosetta-67pchuryumov-gerasimenko-kuyrukluyildiz-uzerine-inis-yapiyor/
2. http://www.kuark.org/2014/11/philae-sondasi-bir-kuyrukluyildiza-inen-ilk-uzayaraci/
3. https://www.sciencenews.org/article/year-review-rosetta-mission-hits-its-target/
4. http://www.sciencemag.org/site/special/btoy2014/