Asit yağmurları, endüstriyel etkinlikler başta olmak üzere ısınma amaçlı fosil yakıtların kullanımı ve enerji üretimi için fosil yakıtlara dayalı termik santraller gibi atmosfere kükürtdioksit, azotoksit, hidrokarbon ve zararlı madde salan aktiviteler sonucu bu kirleticilerin doğal su döngüsüne karışmasıyla oluşan bir çevresel sorundur. Bu kirleticiler havada 2 ila 7 gün arasındaki bir süre zarfı boyunca asılı kalabilirler ve bu sırada da su döngüsü içerisinde su buharı ile kimyasal tepkimeye girebilirler. Bu kimyasal tepkime sonucunda sülfürik asit ve nitrit asit damlaları meydana gelir bu kimyasal ürünler yağmur gibi yağışlar ile yeryüzüne inerler. Bu şekildeki yağışa asit yağmurları denir. Bu yağışlar yağmur, kar gibi olabildiği gibi bu kimyasal ürünler havadaki gazlar, tanecikler yoluyla da yeryüzüne ulaşabilirler.
Asit yağmurlarından etkilenen bir orman.
Yeryüzüne ulaşan asit yağmurları ise canlıların doğal hayatı için olumsuz sonuçlara sebebiyet vermektedir. Asit yağmurları nedeniyle ormanlar yok olabilir, göllerdeki yaşamı yok edebilir, insan sağlığına önemli derecede zarar verebilir. Canlılar dışında sanatsal ve tarihi yapılara da zararlı etkileri kaçınılmazdır.
Asit Yağmurlarının Nedenleri
Asit yağmurlarının oluşmasında iki ana etken önemli rol oynamaktadır bunlar doğal kaynaklar ve insan aktiviteleridir. Atmosfere çeşitli yollarla asit üreten gazları salan okyanuslarda, bataklık ve sulak arazilerdeki biyolojik süreçler ve volkanlardaki birtakım faaliyetler birincil doğal kaynaklardır. Diğer bir önemli doğal kaynak ise yüzlerce yıl önce buzullarda saklı kalan asidik katmanlardır. Buzulların erimesiyle beraber bu asidik katmanlar atmosfere karışarak asit yağmurlarının oluşmasına katkıda bulunabilirler.
Asit yağmurlarının oluşmasında insan aktiviteleri, sanayi devrimi ile başlayan fosil yakıtlarının aşırı tüketimine paralel olarak açığa çıkan atmosferdeki su buharıyla tepkimeye girerek asit yağmurlarının oluşmasına neden olan gazların, partiküllerin en temel kaynağıdır. Elektrik enerjisi üretimi için termik santrallerden, fabrikaların bacalarından, kullandığımız otomobillerin egzozlarından atmosfere salınan zararlı gazlar doğal yaşam için tehdit oluşturmaktadır. Bir diğer asit yağmurlarına neden olan insan aktiviteleri ise parfüm ve deodrantların kullanılmasıdır.
Aslında tüm bu kaynakların atmosfere saldığı zararlı gazlar hava kirliliğine neden olmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre hava kirliliği, canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen veya maddi zararlar meydana getiren havadaki yabancı maddelerin normalin üzerindeki yoğunluğudur denilmektedir. Buna göre asit yağmurlarının genel olarak nedeni hava kirliliğidir.
Asit Yağmurlarının Doğadaki Döngüsü
Asit yağmurlarının döngüsü su döngüsüne karışan zararlı gazlar nedeniyle birbirleriyle ilişkilidir. Doğal kaynaklardan ve insan aktiviteleri sonucu atmosfere karışan zararlı gazlar, partiküller (emisyonlar) rüzgarın yönü ve şiddetine göre havada ya asılı kalırlar ya da rüzgara bağlı biçimde atmosfer içinde taşınırlar. Bu süreç içerisinde bu emisyonlar veya kirleticiler, su buharı ile kimyasal tepkimelere girerek sülfirik asit, nitrik asit gibi kimyasal ürünler meydana getirirler. Sonraki süreçte ise bu kimyasal ürünler yağmur, kar gibi yağışlarla ya da havadaki gazlar, parçacıklar yoluyla yeryüzüne ulaşırlar. Yeryüzüne ulaşan bu zararlı maddeler, canlılarla etkileşebilir, toprağa ve suya karışabilirler. Toprağa karışan zararlı maddeler yeraltı sularına ulaşarak canlıların içme suyunu etkilerken bitkilere ve diğer canlıların zarar görmesine neden olur. Suya karışan zararlı maddeler göl gibi alanlardaki canlıların yaşamını yok edebilir.
Geçmişte Asit Yağmurları
Sanayi devriminden sonra Çin, Rusya ve Doğu Avrupa ülkelerinde elektrik ve ısı üretimi için kullanılan kükürt zengini kömürlerden açığa çıkan zararlı gazlar nedeniyle yağışların pH değerlerinin 2.4 civarında okunduğu dönemler yaşandı. Bu dönemlerde birçok Doğu Avrupa bölgesindeki ormanların yok olduğu biliniyor.
Çek Cumhuriyeti’nde Jizera Dağları’nda asit yağmurlarından etkilenen bir ormandaki ağaçlar.
1850’li yıllarda ilk kez fark edilen asit yağmurları 1960’lı yıllara kadar bilim insanlarınca yeterli ilgili görememişken 1960’lı yıllardan sonra yaşanan olumsuzlukların ardından asit yağmurları üzerine araştırmalar yoğunlaştı.
Asit Yağmurlarının Zararları
Asit yağmurlarının zararları canlılara etkisi, insan sağlığına etkisi ve eski mimari yapılara olan etkisi şeklinde üç ayrı başlıkta ele alınabilir.
Asit yağmurları ile göl ve akarsulara karışan zararlı maddeler bu ortamların asidik yapısını değiştirerek canlılara zararlı etkiler vermektedirler. Hatta bu değişime uyum sağlayamayan canlıların yok olmalarına bile neden olabilir. Ormanlar ise ağaçların yapraklarının büyüme ve gelişmesinin asit yağmurları sonucunda engellemesi nedeniyle en fazla zarar görenler arasındadır. Canlılar için ormanlar hem barınak hem de yaşam kaynağı olmasından ötürü ormanların yok olması doğadaki tüm dengeye zarar verir.
Asit yağmurları sonucunda toprağın asitliliğinin artması sonucu alüminyum, cıva gibi zararlı maddelerin yediğimiz besinler yoluyla insan sağlığını olumsuz etkilemektedir. Havadan soluduğumuz sülfat ise astım, bronşit gibi hastalıklara neden olmaktadır.
Asit yağmurları ile eski mimari eserler, otomobiller gibi insan yapıları da zarar görebilmektedir. Asit yağmurları ile ilgili zarar gören tarihi yapılardan biri olarak Hindistan’daki Tac Mahal örnek verilebilir.
Ülkemizde ise asit yağmurları termik santrallerin olduğu Muğla ve Samsun’da ormanlarımız üzerinde olumsuz yönde etkilidir.
Asit yağmurları günümüzün en önemli çevresel sorunlarından biri olarak doğamızı, canlıların yaşamını ve insanoğlunun geleceğini tehdit ediyor. Fosil yakıtların kullanımının azaltılıp bilimsel olarak güvenilir olan nükleer enerji, hidrojen temelli enerji teknolojileri ve yenilenebilir enerji kaynakları gibi alternatif enerji kaynaklarının yakın zamanda geliştirilip verimli hâle getirilmesi ile kullanımının yaygınlaşması sonucu asit yağmurları gibi birçok çevre sorunun olumsuz etkilerini geride bırakabiliriz…
Gökhan Atmaca, MSc – facebook.com/anadoluca | twitter.com/kuarkatmaca
Kaynaklar:
- http://www.cevreorman.gov.tr/hava_03.htm
- http://www.biltek.tubitak.gov.tr/merak_ettikleriniz/index.php?kategori_id=9&soru_id=751
- http://en.wikipedia.org/wiki/Acid_rain
- http://www.geography-site.co.uk/pages/environ/acid.html
- http://tr.wikipedia.org/wiki/Asit_ya%C4%9Fmuru
