Gökbilimciler Güneş’te çok büyük ve esneyen bir “delik” buldular. Dünyamızın iki katı kadar büyüklüğe sahip bu delik dev bir güneş lekesi.
2015 yılında fotoğraflanan bu dev güneş lekesi yeni görüntülerin ışığında bilim insanları tarafında daha detaylı bir biçimde inceleniyor. Merkezindeki eğilen karanlık alanın detaylı incelenmesi Güneş’in gücü hakkındaki gizemli fiziği daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir.
Güneş lekeleri Güneş’in yüzeyinde gelişen normal bir olaydır ve bu Güneş’in manyetik alanı belirli yerlerde olağanüstü derece yoğunlaştığında oluşur. Bu güneş lekesini yüzeyi üzerinde bir soğuk yamaya neden olur. Görüntülerde karanlık görünmesinin sebebi de budur ve güneş lekesi Güneş’in içindeki malzemenin uzaya doğru fırlatan büyük güneş parlamalarına yol açabilir. Güneş lekelerinin sebep olduğu şeyler arasına gezegenimizin güney ve kuzey kutuplarında meydana gelen kutup ışıklarını da ekleyebiliriz, elbette ki doğrudan değil. Çünkü kutup ışıkları güneş fırtınaları (jeomanyetik fırtınalar) tarafından tetiklenir ve bu güneş fırtınaların sebebi ise güneş lekeleridir. Güneş lekeleri aynı yolla yörüngedeki uydularımızdan dolayı ayrıca bizim haberleşmemizi bozabilir.
Işığın değişik dalgaboylarında Güneş’in yüzeyi üzerinde oluşan bu güneş lekelerini izleyebilecek çok sayıda teleskobumuz var. Ancak araştırmacılar bu teleskoplar arasında radyo dalgaboylarında çalışan bir teleskobu şimdiye kadar görülmemiş bir şekilde detaylı inceleme yapmak için kullandılar. Bu yeni fotoğrafları sağlayan teleskop ise Şili’deki Avrupa Güney Gözlemevi’ne ait olan Atacama Büyük Milimetre/milimetre altı Teleskop Dizisi (ALMA) oldu.
ALMA aslında genellikle uzak galaksilerden gelen radyo dalgalarının tespit edilmesi için kullanıldı. Ancak bu tek kullanım amacı değildi, tasarlandığı zaman Güneş için de bir kullanım alanı göz önünde bulunduruldu. Bu tasarımla ALMA Dünya’daki diğer teleskopların yakalayamadığı radyo dalgaboylarını tespit edebilir.
Güneş kromosfer (renk yuvarı veya renk küresi) adı verilen 10 bin kilometre kalınlığında ince bir katmana sahiptir. Bu katman bizim görünür ışıkta görebileceğimiz yüzeyin hemen üzerindeki alandır. Bu katmanı ise 1.25 milimetre ve 3 milimetre dalgaboylarında inceleyebiliriz. ALMA’nın 1.25 milimetre görüntüsü bu kromosfer katmanın kalınlığının 3 milimetre dalgaboyu ile alından görüntüden daha derin olduğunu gösteriyor. İşin ilginci, fotoğraflar çarpıcı bir şekilde farklıdır. Bu görüntülere göre bir güneş lekesi altındaki kromosferin sıcaklığı güneş lekesinin ne kadar derine ulaştığına bağlı olarak değişiyor. Açık bir şekilde bu iki görüntü daha önce hiç görmediğimiz detayda kromosferi incelememize olanak tanıyor.
Aşağıdaki fotoğraf 1.25 milimetre radyo dalgaboyuna ait görüntü,
ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)
Bu ise 3 milimetre radyo dalgaboyuna ait olan fotoğraf,
ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)
Araştırmacılar ALMA teleskobunun kromosferin bu iki farklı fotoğrafının neden farklı sıcaklıkları işaret ettiğini tam olarak anlamamızda yardımcı olacağını umuyorlar. Ayrıca cevap bekleyen bir diğer soru güneş lekelerinin oluşumu bundan nasıl etkilenir? Bu süreç hâlâ anlaşılır değil.
Bugün haberini yaptığımız bu görüntüler ALMA teleskobu tarafından alınan ilk Güneş fotoğraflarıdır. Avrupa Güney Gözlemevi de bu görüntüleri daha ileri bir çalışmanın gerçekleştirilmesi için dünya gökbilim kamuoyuyla paylaşıldı.
Gökhan Atmaca, MSc.
Takip: twitter.com/kuarkatmaca
İletişim: facebook.com/anadoluca
Referanslar:
ScienceAlert
http://www.kuark.org/2014/02/isigin-farkli-dalgaboylarinda-x-sinifi-bir-gunes-patlamasinin-ilk-anlari/
https://en.wikipedia.org/wiki/Chromosphere
