Dünya’nın manyetik alanı gezegenimizin yüzeyinde bulunduğumuz yere bağlı olarak değişir. Sibirya, Kanada ve Antarktika gibi manyetik kutuplara yakın bölgelerde, Dünya’nın manyetik alanı 60 mikroTesla yani 0.6 Gauss’u aşarken, manyetik kutuplardan uzak olan Güney Amerika ve Güney Afrika gibi bölgelerde 30 mikroTesla (0.3 Gauss) civarındadır. Kutuplara yakın manyetik alan şiddeti uzaklığın karesi ile ters orantılı olarak azalırken, dış uzay gibi çok daha büyük konumlarda uzaklığın küpü ile azalır. Ekvator civarında ise manyetik alan şiddeti 31 mikroTesla civarındadır.
Dünya’nın manyetik alan çizgilerinin uzaya genişlediği bölgeye manyetosfer adı verilir ve 10 Dünya yarıçapına kadar uzayan mesafelerdeki yüklü güneş rüzgarının yörüngelerinden etkilenir. Çok büyük hızlarda tüm yönlerde Güneş’ten püsküren güneş rüzgarı bow shock (yay şoku) denilen uzaydaki bir bölgede manyetosfer ile çarpışır. Kütleçekimi gibi, manyetizma 10 Dünya yarıçapı gibi çok düşük bir uzaklıkta şiddetinin çok hızlı bir şekilde azalmasına rağmen sonsuz bir menzile sahiptir. Güneş rüzgarı ve jeomanyetik fırtınalara karşı bizi koruyan Dünya’nın manyetik alanı aynı zamanda kutup ışıklarının oluşmasında da rol oynar.
Avrupa Uzay Ajansı ESA tarafından tasarlanan güneş rüzgarı içindeki gezegenimizin manyetosferine ait yay şoku.
Hubble Uzay Teleskopu tarafından 1995 yılının Şubat ayında yakalanan bu görüntüde yaklaşık yarım ışık yılı genişliğinde bir yay şoku görülüyor. Bu yay şoku L.L. Orionis yıldızından gelen yıldız rüzgarının Orion Nebula akışı ile çarpışmasından oluştuğu düşünülüyordu. Credit: NASA
Dünya’nın manyetik alanı için 30-60 mikrotesla çok büyük bir değer gibi gelmeyebilir ama manyetik alanı toplam hacime göre dikkate alırken toplam enerjisinin aşırı büyük olduğunu fark edebilirsiniz. Hatta yapay olarak üretilen herhangi bir manyetik alandan daha büyük. Daha iyi bir fikir vermek için, bilindik bir çubuk mıknatısın 10 miliTesla alan şiddetine sahip olduğunu, güçlü bir elektromıknatısın 1 Tesla, güçlü bir laboratuvar mıknatısının 10 Tesla ve bir nötron yıldızının yüzeyinin yaklaşık 100 megaTeslalık alan şiddetine sahip olduğunu bilmeliyiz.
Dünya’nın manyetik alanı yerelleşmiş manyetik alanlara kıyasla çok güçlü olmayabilir ama bu manyetik alan şiddeti Dünya yüzeyi üzerindeki tüm mineralleri etkileyecek düzeydedir. Magma okyanuslardaki çatlaklardan sızdığında ve ardından soğuduğunda, Dünya’nın manyetik alanın yönelimi soğuyan kayanın yapısının nasıl şekil aldığını yansıtmaktadır. Milyonlarca yıl önce sertleşmiş magmaların analiz edilmesiyle bilim insanları Dünya’nın manyetik alanının 250 bin yılda bir yön değiştirdiğini buldular.
Dünya’nın manyetik alanının kökenine ve manyetosfere ilişkin bilgilere “Dünya’nın Manyetik Alanı ve Manyetosfer” başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.
Gökhan Atmaca, MSc.
Takip: twitter.com/kuarkatmaca
İletişim: facebook.com/anadoluca
Kaynak:
- http://www.wisegeek.com/how-strong-is-the-earths-magnetic-field.htm
- http://en.wikipedia.org/wiki/Tesla_(unit)
- http://en.wikipedia.org/wiki/Bow_shock
