ESO’nun Çok Büyük Teleskop’u üzerinde bulunan VISIR aletini kullanan gökbilimciler, süperdev yıldız İkizlerevi (Betelgeuse) etrafında bulunan karmaşık ve parlak bulutsunun şimdiye kadar elde edilmiş en detaylı görüntüsünü elde ettiler. Yıldızdan çıkan alevleri andıran bu yapı, devasa yıldız, maddesini uzaya fırlattıkça oluşmaktadır.
Yeni görüntüler, ünlü süperdev yıldızın etrafındaki devasa bulutsuyu gözler önüne serdi
Avcı takımyıldızında bulunan ve bir kırmızı süperdev olan İkizlerevi, gece gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biridir. Aynı zamanda, neredeyse Jüpiter yörüngesi büyüklüğündeki (Yer’in yörünge çapının yaklaşık 4,5 katı) boyutlarıyla da en büyük yıldızlardan biridir. VLT görüntüsü, süperdevin kendisinden daha büyük olan ve yıldızın yüzeyinden 60 milyar kilometre öteye uzanan bulutsuyu göstermektedir – Yer ile Güneş arasındaki mesafenin yaklaşık 400 katı.
İkizlerevi gibi kırmızı süperdevler, devasa yıldızların ömrünün son dönemlerinden birini temsil ederler. Kısa ömürlü olan bu aşamada, yıldız boyutça büyür ve inanılmaz bir hızda uzaya madde atar – sadece 10 bin yılda çok büyük miktarlarda (yaklaşık Güneş kütlesinde) madde atarlar.
İkizlerevi benzeri yıldızların madde atım süreçleri iki ayrı olgu içerir. Birincisi, daha önce VLT üzerindeki NACO [1] aleti ile tespit edilen, yıldız yüzeyinden uzaya uzanan dev gaz sütunlarının (yine de görüntüdeki bulutsudan oldukça küçüktür) oluşumudur. Diğeri ise, gaz sütunlarının dışarı atılmasına sebep olan, yıldızın atmosferindeki devasa baloncukların şiddetli yukarı aşağı hareketidir – bir kapta kaynayan suya benzer.
Yeni sonuçlar, yıldıza yakın gaz sütunlarının büyük ihtimalle, VISIR ile kızılötesi bölgede görüntülenen dış bulutsudaki yapılara bağlı olduğunu göstermektedir. Bulutsu, çok parlak olan İkizlerevi’nin ışığının parlaklığı nedeniyle görünür bölgede görülememektedir. Maddenin düzensiz, asimetrik şekli yıldızın maddesini simetrik olarak atmadığını göstermektedir. Bulutsunun yığınlar halindeki görüntüsünün nedeni yıldız maddesi baloncukları ve ürettikleri gaz sütunları olabilir.
Görüntüdeki madde büyük ihtimalle silikat ve alüminyum oksit tozlarından oluşmaktadır. Bu, Yer ve diğer kayalık gezegenlerin büyük bir bölümünü oluşturan madde ile aynıdır. Uzak geçmişteki bir dönemde Yer’de bulunan silikatlar İkizlerevi’ne benzeyen devasa bir yıldız (şu an yok olmuş olan) tarafından üretilmişlerdir.
Bu bileşik görüntüde, gaz sütunlarına ait daha önceki NACO gözlemleri ortadaki diskte yeniden üretilmiştir. Merkezdeki küçük kırmızı çemberin çapı Yer’in yörüngesinin yaklaşık 4,5 katıdır ve İkizlerevi’nin görünür yüzeyinin yerini temsil etmektedir. Siyah disk, görüntünün çok parlak olan bölgesine karşılık gelmektedir ve daha sönük olan bulutsunun görülebilmesi için maskelenmiştir. VISIR görüntüleri, farklı dalgaboylarına duyarlı, mavi rengin daha kısa dalgaboylarına ve kırmızının uzun dalgaboylarına karşılık geldiği kırmızı ötesi filtreler ile alınmıştır. Görüş alanı ise 5,63 x 5,63 yaysaniyesidir.
Haber Kaynağı: Avrupa Güney Gözlemevi (ESO) Türkiye
Notlar
[1] NACO, Nasmyth Uyarlanabilir Optik Sistemi (NAOS) ile Yakın-kırmızı ötesi Görüntüleyicisi ve Tayfölçeri’ni birleştiren bir VLT aletidir. Bu alet, yakın – kırmısı ötesi bölgede uyarlanabilir optik ile görüntüleme, kutuplanma görüntülemesi, maskeleme ve tayfölçümü yapabilmektedir.
Daha fazla bilgi
Bu araştırma Astronomy & Astrophysics dergisinde bir makale olarak yayınlanmıştır.
Araştırma ekibinde P. Kervella (Observatoire de Paris, Fransa), G. Perrin (Observatoire de Paris, Fransa), A. Chiavassa (Université Libre de Bruxelles, Belçika), S. T. Ridgway (National Optical Astronomy Observatories, Tucson, ABD), J. Cami (University of Western Ontario, Kanada; SETI Institute, Mountain View, ABD), X. Haubois (Universidade de São Paulo, Brezilya) ve T. Verhoelst (Instituut voor Sterrenkunde, Leuven, Belçika) bulunmaktadır.
Avrupa Güney Gözlemevi ESO, Avrupa’daki en önemli hükümetlerarası gökbilim kuruluşudur ve dünyanın en üretken gökbilim gözlemevidir. 15 ülke tarafından desteklenmektedir: Avusturya, Belçika, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Finlandiya, Almanya, İtalya, Hollanda, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre ve İngiltere. Tasarıma, inşaya ve önemli bilimsel keşiflere olanak sağlayan güçlü yer tabanlı gözlem faaliyetlerine odaklanan iddialı bir program yürütmektedir. ESO ayrıca gökbilim araştırmalarında teşvik edici ve düzenleyici bir dayanışma konusunda öncü bir rol oynamaktadır. ESO Şili’nin Atacama Çölü bölgesinde benzeri olmayan üç adet birinci sınıf gözlem yerleşkesi işletmektedir: La Silla, Paranal ve Chajnantor. ESO Paranal’da dünyanın en gelişmiş optik gökbilim gözlemevi olan Çok Büyük Teleskop’u (Very Large Telescope), ve iki tarama teleskopu işletmektedir. Kırmızı ötesi gözlem teleskopu VISTA dünyanın en büyük tarama teleskopudur ve VLT tarama teleskopu (VST) ise sadece görünür ışıkta gökyüzünü taramak için tasarlanan dünyanın en büyük teleskopudur. ESO varolan en büyük gökbilim projesi ve devrimsel gökbilim teleskopu ALMA’nın Avrupalı ortağıdır. ESO şu anda “gökyüzünü izleyen dünyanın en büyük gözü” olacak 42-metre çapında Avrupa Aşırı Büyük optik/yakın kırmızı ötesi Teleskopu, E-ELT’yi inşa etmeyi planlıyor.
Bağlantılar
- Araştırma makalesi (Astronomy & Astrophysics)
- VLT Fotoğrafları
İletişim
Metin Sarıkaya
İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü – ESON Türkiye Ekibi
İstanbul, Türkiye
E-posta: metsarikaya@gmail.com
Pierre Kervella
LESIA, Observatoire de Paris / CNRS, Université Pierre et Marie Curie / Université Denis Diderot (Paris 7)
Paris, France
Tel: +33 1 45 07 79 66
E-posta: Pierre.Kervella@obspm.fr
Guy Perrin
LESIA, Observatoire de Paris / CNRS, Université Pierre et Marie Curie / Université Denis Diderot (Paris 7)
Paris, France
Tel: +33 1 45 07 79 63
E-posta: guy.perrin@obspm.fr
Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
E-posta: rhook@eso.org
Bu bir ESO Basın Bülteni çevirisidir eso1121.
