ABD’deki Minnesota Duluth Üniversitesi ve North Carolina Doğal Bilimler Müzesi’nden gökbilimciler halka galaksilerin yeni bir sınıfını tanımladılar. PGC 1000714 olarak adlandırılan bu yeni sınıf galaksi bilinen evrendeki bu yeni sınıfa uyan tek galaksi gibi görünüyor. Bu tür bir galaksi sınıfının en önemli özelliği iki dış halkaya sahip bir eliptik çekirdeğin olmasıdır. Bu çalışmanın bu boyutu bir hayli ilgi çekici, ancak ilgimizi daha da artıran araştırmacılar arasında yer alan Bilkent Üniversitesi Fizik Bölümü mezunlarından ve şimdi Minnesota Duluth Üniversitesi’nde lisansüstü çalışmalarını sürdüren Burçin Mutlu-Pakdil’in isminin bu galaksiye verilmesi oldu. İncelemesi yapılan PGC 1000714 galaksisi yaptığı çalışmalarla onore edilmek üzere gruptaki diğer bilim insanları tarafından Burçin’in Galaksisi olarak adlandırılmış.
Burçin’in Galaksisi bizden yaklaşık olarak 359 milyon ışık yılı uzaklıkta yer almaktadır. Burçin Mutlu-Pakdil ve grubun diğer gökbilimci üyelerinin elde ettiği galaksiye ait eşsiz yapısı galaksilerin nasıl oluştuğu ve geliştiğine dair benzersiz bakış açıları sağlayabilir.
Hoag cismi. Credit: R. Lucas (STScI/AURA), Hubble Heritage Team, NASA
Monthly Notices of the Royal Astronomical Society dergisinde yayınlanan bu çalışmada gökbilimciler yeni bir halka galaksisini bize ilginç gelen “halka galaksiler listesi”ne eklemiş oldular. Bu yeni halka galaksilerinin öncekilerinden farklı olarak eliptik çekirdeğini çevreleyen iki büyük ve bağımsız halkasının olmasıdır. Halka galaksiler halka görünümüne sahip galaksiler olarak tanımlanmaktadır. Bu tür galaksilerde merkezinde bir çekirdek ve çekirdeğin çevresindeki halkada çok sayıda büyük kütleli, görece genç çok parlak mavi yıldızlar bulunur. Çekirdek civarı ise görece daha az parlak madde içerir. Bu galaksilerin en bilinen örneği Hoag cismidir. Bu cisim 1950 yılında gökbilimci Arthur Hoag tarafından keşfedilmiş ve onun onuruna Arthur’un ismi verilmiştir. Halka galaksileri evrende son derece nadir bulunurlar, öyle ki gözlenen tüm galaksilerin yüzde 0.1’inden daha azı halka galaksisi tanımına uyar. Dolayısıyla bir gökbilimci için bir halkalı galaksi keşfi yapması sayılarının az olmasından dolayı önemlidir. Çünkü ne kadar bu tür bir galaksi keşfi yapılırsa onların yapısı, geçmişi ve neden böyle oluştuklarına dair elimizde daha fazla bilgi ve bulgu olacaktır. Galaksileri çoğu kez spiral veya eliptik galaksiler olarak tanımladığımızı düşündüğümüzde halka galaksilerin oldukça farklı bir yapıya sahip olduklarını fark edebiliriz. Elbette bu yaygın olan galaksilerin yanı sıra mercek biçimli galaksiler, düzensiz galaksiler ya da ultradifüze cisimler olarak bilinen düşük yoğunluklu galaksiler gibi başka galaksi türleri de var ama bunlar biraz daha sık rastladığımız cinsten galaksilerdir. Ultradifüze galaksisi olarak düşünülen Dragonfly 44 gibi birkaçı hakkında da daha önce yayınlarımız olmuştu ya da düzensiz galaksileri daha önce tanımlayan bir yazı yayınlamıştık.
Tekrar Burçin’in Galaksisi’ne dönelim ve araştırmacıların yaptığı keşfe odaklanalım. Araştırmacılar 359 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bu galaksinin çoklu-dalgaboyu görüntülerini analiz ettiklerinde çekirdeğin etrafındaki halkanın mavi, genç yıldızlardan (yaklaşık 0.13 milyar yıl yaşında) oluştuğunu, içteki çekirdeğin kırmızı, yaşlı yıldızlardan (yaklaşık 5.5 milyar yıl yaşında) oluştuğunu tespit ettiler. Bu az önce verdiğimiz halka galaksi tanımına uyuyor ama beklenmedik olan onların merkezdeki çekirdek civarında ikinci bir iç halkayı keşfetmeleri oldu.
Soldaki görüntü PGC 1000714’ün doğru şekilde renklendirilmemiş görüntüsüne ait. Sağ taraftaki ise dış halkayı (mavi renkte olan) ve difüze olmuş içteki halkayı (açık yeşil renkte olan) gösteren bir renk indeks haritası. Credit: Ryan Beauchemin
Gökbilimciler halka galaksilerin nasıl oluştuğundan tam emin değiller ama en dış bölgelerinde soğuyan gazın bir sonucu olarak bu galaksilerin oluşmuş olması muhtemel. Burçin Mutlu-Pakdil’e göre “İçte ve dıştaki halkaların farklı renkleri bu galaksinin farklı oluşum dönemlerinden geçtiğini gösteriyor”. Yine gökbilimcilere göre, pratik olarak bu tür bir halkalı galaksinin nasıl oluştuğunu bilmek imkansız.
Ancak halka galaksilerin oluşumu hakkında bazı gökbilimciler tarafından bu tür galaksilerin daha büyük bir galaksinin merkezine doğru daha küçük bir galaksinin geçişiyle oluştuğuna dair bir düşünce kabul görüyor. Bir galaksinin çoğu parçası boş bir uzaydan oluştuğu düşünüldüğünde bu çarpışma sonucu oluşan kütleçekimsel bozulmalar daha büyük olan galaksiye doğru yol alan bir yıldız dalgası oluşumuna neden olabilir. Başka açıklamalar da var ama iki halkalı galaksinin varlığı halka galaksilerinin oluşumuna dair merakımızı daha fazla derinleştiriyor.
Burçin Mutlu-Pakdil’in verdiği söyleyişiyi şu videodan izleyebilirsiniz:
Gökhan Atmaca, MSc.
Takip: twitter.com/kuarkatmaca
İletişim: facebook.com/anadoluca
Referanslar:
http://gizmodo.com/weve-never-seen-a-galaxy-quite-like-this-before-1790749137
http://www.astronomidiyari.com/yazi/burcinin-gokadasi/
https://en.wikipedia.org/wiki/Ring_galaxy
https://apod.nasa.gov/apod/ap130728.html
http://www.kozmikanafor.com/hoag-cismi-halka-galaksisi/
https://en.wikipedia.org/wiki/Hoag%27s_Object
