Gökbilimciler tarafından Şili’de yer alan Atacama Büyük Milimetre/milimetrealtı Teleskop Dizisi (ALMA) teleskobu ile yapılan gözlemlerde bir üçlü yıldız sisteminin doğumu görüntülendi. Bu gözlem çok yıldızlı sistemler hakkında gökbilimcilere bir inceleme yapma fırsatı verdi. Bu görüntüde yıldız sisteminin merkezindeki daha yaşlı olan bir yıldızın etrafında sarmal bir şekilde iki genç yıldızın oluştuğu görülüyor. Görüntüde gördüğünüz bu konumlanma da birden fazla yıldızın nasıl birbiri etrafında döndüğüyle ilgili araştırmacıların geliştirdikleri bir teoriyi onaylıyor.
Aslında bu görüntüde, gökbilimciler ilk defa böyle bir çoklu yıldız sisteminde genç bir yıldızın etrafında tozlu bir malzeme diski gördüler. Bilim insanları böyle bir sürecin kütleçekimsel kararsızlıktan kaynaklandığını düşünüyorlardı ama ALMA ve Çok Büyük Teleskop Dizisi (VLA) teleskoplarıyla yapılan gözlemler bu süreci açığa çıkardı.
Gaz ve tozdan dev bulutlarda oluşan yıldızlar etraflarındaki ek malzemeyi içeriye doğru çekmeye başlayarak daha yoğun çekirdeklerine kütleçekimsel olarak çökerler. İçeri doğru çekilmeyen malzeme de genç yıldız etrafında dönen bir disk oluşturur. Eninde sonunda, genç yıldız termonükleer reaksiyonları tetikleyecek olan merkezindeki sıcaklığa ve basınca ulaşmak için yeterli kütleye sahip olacaktır.
Önceki çalışmalar çoklu yıldız sistemlerin ya Dünya-Güneş arası mesafenin 500 katı kadar birbirine yaklaştığı ya da bu mesafenin 1000 katı kadar birbirinden önemli ölçüde uzaklaşma eğilimine sahip olduklarına işaret etmiştir. Gökbilimciler bu mesafelerdeki farklılıkların farklı oluşum mekanizmalarından kaynaklandığı sonucuna varmışlardı. Böylesine geniş olarak ayrılmış sistemler büyük bulutların türbülans yoluyla parçalanması/ayrılmasıyla oluştuğu düşünülüyordu. Son gözlemler de bu düşünceyi destekliyordu.
Birbirine yakın sistemlerin de bir genç ilkel yıldızı çevreleyen daha küçük diskin parçalanmasından kaynaklandığı düşünülüyordu ama bu sonuç ilkesel olarak eş yıldızların görece birbirine olan yakınlığına dayanıyordu.
Haberimize konu olan üçlü yıldız sistemi L1448 IRS3B olarak adlandırılıyor ve Dünya’dan 750 ışık yılı uzaklıktaki Perse takımyıldızındaki bir gaz bulutunda yer alıyor. İki genç yıldızın merkezi Dünya-Güneş arası uzaklığın 61 ve 183 katı ile birbirinden ayrılmıştır. Üç yıldızda ALMA’nın ortaya çıkardığı gibi sarmal bir yapıya sahip olan bir malzeme diski ile çevrilidir. Sarmal olması malzeme diskinin kararsızlığını gösteriyor. Arizona Üniversitesi’nde Kaitlin Kratter’e göre tüm bu sistemin yaşı 150 bin yıldan daha az olmalı. Yaptıkları analizin diskin kararsız olduğunu ve üç ilkel yıldızın birbirinden genişçe ayrılmasının sadece 10 bin veya 20 bin yıllık bir geçmişi olduğunu gösterdiğini belirtiyor.
Gökbilimcilere göre L1448 IRS3B sistemine ait bu gözlem malzeme diskindeki parçalanmanın genç çoklu yıldız sistemlerini üretebildiğini gösteren ilk doğrudan gözlenebilir kanıtı sağladı.
Araştırmacıların bulguları Nature dergisinde yayınlandı.
Gökhan Atmaca, MSc.
Takip: twitter.com/kuarkatmaca
İletişim: facebook.com/anadoluca
Referanslar:
Young Stellar System Caught in Act of Forming Close Multiples, National Radio Astronomy Observatory
Astronomers capture birth of triple-star system, The Verge
http://apod.nasa.gov/apod/ap161202.html
