Nature dergisinde bu hafta yayınlanan bir makalede araştırmacılar bir karadelik tarafından parçalanmak üzere olan bir yıldızı X-ışınlarını kullanarak gözlemlediklerini bildirdiler.
Bu çalışmaya göre, bir karadeliğin yakınlarından gelen X-ışını parlamaları neredeyse sonar gibi davranırlar. Karadelik bir yıldızı parçaladığı için etrafında bu yıldızın parçalarından oluşan bir enkaz belirir. Karadelikten çıkan X-ışınları ise bu enkaza çarpıp geri yansır, işte bu tür geri çarpıp yansımalar ses dalgaları ile su yüzeyi altında arama yapmaya benzer bir şekilde (sonar) işlev görür. Bu X-ışınlarının yıldız parçalarıyla nasıl etkileştiğinin gözlenmesi ile araştırmacılar karadeliğin etrafında tam olarak neler olduğunu anlayabilirler. Tıpkı okyanus araştırmacılarının ses dalgalarını okyanus tabanına gönderip sonra bu geri yansıyan ses dalgalarını bir mikrofonla kaydetmeleri gibi, araştırmacılar da karadelik etrafında yıldız parçalarına çarpıp yansıyarak Dünya’ya gelen X-ışınlarını teleskoplarla gözlemlediler.
Karadelik yakınındaki X-ışını parlamalarının ne olduğunu henüz anlamamışken biz bir şey olduğunda onun yankısını dakikalar sonra algılayabileceğimizi biliyorduk diyen araştırmacılardan Erin Kara, bu tekniğin X-ışını yankı haritalaması olarak adlandırıldığını ve daha önceleri de karadelikler etrafındaki kararlı diskleri keşfetmek için kullanıldığını belirtti. Ancak bu defa bu teknik ilk kez gelgitsel parçalanma (İng. tidal disruption) ile üretilen yeni oluşan bir diski gözlemlemede uygulanmıştı.
Bir gelgitsel parçalanma gökbilimciler tarafından çok az sıklıkla gözlenen bir yıldızın bir karadelik tarafından yiyip bitirilmesidir. Böylesine bir gelgitsel parçalanma yıldızdan gelen malzemelerin uzayın içinde kopup dağılması ile oluşur. Diğer taraftan bu gözlemler böylesine oldukça nadir gerçekleşen bir olaya daha yakından bakmak için bir şans olmasının yanı sıra uzun süresidir sessiz kalan bir karadeliğin sadece uyandıktan sonra ne olduğuna ve bir yıldızı nasıl süpürdüğüne tanıklık etmek de önemli bir şans oldu. Araştırmacılara göre bilinen evrendeki karadeliklerin yüzde 90’ı gölgelerin arasında saklanıyor. Yani henüz bu araştırmada olduğu gibi uykusundan uyanıp da birkaç yıldız atıştırmaya başlamıyorlar.
Araştırmacıların SwiftJ1644+57 adını verdikleri bir milyon güneş kütleli bu karadeliğin etrafından geçen bir yıldızı nasıl silip süpürdüğü ile ilgili hazırladıkları videoyu aşağıda izleyebilirsiniz:
Gökhan Atmaca, MSc.
Takip: twitter.com/kuarkatmaca
İletişim: facebook.com/anadoluca
Referanslar:
Popular Science
NASA
Astronomi Diyarı
