Mars Gezegeni : Kızıl Gezegen

Mars yüzeyinin ayrıntılarının Dünya’dan görülmesi zor olmasına rağmen, teleskop gözlemleri mevsimsel olarak değişen özellikleri ve kutuplardaki beyaz lekeleri göstermektedir. On yıllardır, insanlar Mars üzerindeki aydınlık ve karanlık alanların bitki örtüsüne sahip olduğunu iddia ettiler, Mars ileri yaşam formları için olası bir ev sahipliği yapacak yer gibi görünüyordu ve su kutup bölgelerinde olabilirdi. 1965 yılında Mariner 4 uzay aracı Mars’a yol aldığında, kasvetli fotoğraflarında kraterli bir yüzeyin olduğunu insanlara göstermişti. Mars ölü bir gezegen olarak görünüyordu. Sonraki görevler, Mars’ın karmaşık bir gezegen olduğunu ve henüz çözülmemiş bir çok gizemi içinde barındırdığını gösteriyordu. Açıklığa kavuşması beklenen gizemlerden başı çeken Mars’ın mikroplar gibi küçük yaşam formlarını destekleyen koşullara sahip olup olmadığı sorusudur.

Mars yaklaşık olarak Dünya’nın yarısı kadar büyüklüğünde bir karasal gezegendir. Diğer karasal gezegenler Merkür, Venüs ve Dünya gibi volkanlar, çarpma kraterleri, kabuk levhaların hareketi ve toz fırtınaları gibi atmosferik koşullar Mars’ın yüzeyini değiştirmiştir.

Mars iki küçük uyduya sahiptir, adları Phobos ve Deimos’dur. Muhtemelen bu uyduları Mars, asteroitlerden kapmış olabilir. Phobos en içteki uydudur ve yüzeyinde derin oluklar oluşturan yoğun kraterler vardır.

Dünya gibi, Mars da dönme ekseninin eğiminden dolayı farklı mevsimler üzerinde gerçekleşebilir. Mars’ın yörüngesi Dünya’nın Güneş’e olan yörüngesinden 1.5 kez daha fazladır ve hafif eliptiktir, yani Güneş’e olan konumu daha fazla değişitr. Bu Mars mevsimlerinin uzunluğunu da etkiler. Mars üzerindeki kutup buzulları mevsimlere göre büyür ve geri çekilir. Kutuplara yakın katmanlı alanlar gezegenin ikliminin birden fazla kez değiştiğini göstermektedir. Dağlık alanlar ve ovalardaki volkanizma 3 milyar yıl öncesine göre daha fazla aktiftir. Dev yanardağlardan bazıları gençtir, bunlar 1 ve 2 milyar yıl kadar bir süre önce oluşmuşlar. Mars Güneş Sistemi’ndeki en büyük yanardağa Olympus Mons volkanına sahiptir.

Mars günümüzde küresel bir manyetik alana sahip değil. Ancak, NASA’nın Mars Küresel İnceleme (Mars Global Surveyor) yörünge aracı güney yarımkürede Mars kabuğu alanlarında yüksek derecede manyetize olmuş yerler buldu. Bu da 4 milyar yıl öncesinden kalan bir manyetik alanın izlerini gösteren bir detay. Yine de bir gün Mars’a yerleşirsek, koloni kurarsak Dünyamızda görülen o eşsiz kutup ışıklarını orada bulamayacağımızı söyleyebilirim.

Bilim insanları Mars’ın yaklaşık 3.5 milyar yıl önce büyük bir sel ile karşılaştığını düşünüyorlar. Bizler bu antik sel suyunun nereden geldiğini bilmiyor olmamıza rağmen Mars ile ilgili yapılan son araştırmalar ilginç ipuçlarını ortaya çıkarmış oldu. 2002 yılında, NASA’nın Mars Odyssey yörünge aracı hidrojence zengin kutup yataklarını tespit etti. Bu keşif yüzeye yakın yerlerde büyük miktarlarda su buzunun varlığına işaret ediyordu. İlerleyen gözlemler başka alanlarda da hidrojeni buldu. Eğer su buzu tüm gezegene nüfuz etmişse, Mars yeraltı katmanlarında donmuş suya sahip olabilir. 2004 yılında, Mars Kaşif Aracı Opportunity bir zamanlar Mars’ta iniş yaptığı yerin yakınlarında sıvı suyun da var olduğuna dair mineral ve yapılar buldu. Aracın ikizi Spirit kaşif aracı da iniş yaptığı yerin yakınlarında antik suyun izine rastladı.

Mars’taki soğuk sıcaklıklar ve ince atmosferi uzun süredir yüzeyde sıvı suyun var olmasına olanak tanımaz. Mars’ın büyük kanalları ve taşkın ovalarını oluşturmak için gereken su miktarı bugün bile belli değildir. Mars’taki suyun hikayesinin çözülmesi Mars’ın iklim tarihinin anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Hatta tüm gezegenlerin gelişimini aydınlatmamızda bile bize yardımcı olacaktır. Su bizim bildiğimiz gibi yaşam için vazgeçilmez bir unsurdur. Mars bugünü veya uzun süreli geçmişindeki suyun varlığına dair kanıtlar Mars yaşam için önemli bir habitat/yaşam alanı olup olmadığına dair sorular hakkında ipuçları taşımaktadır.

2008 yılında, NASA’nın Phoenix Mars uzay aracı Mars kutup bölgesinde su buzuna “dokunmak” ilk görevi olmuştu. Phoenix ayrıca Mars Reconnaissance yörünge aracı tarafından onaylandığı gibi bulutlardan kar yağışını da ayrıca gözlemiştir. Toprak kimyası deneyleri bilim insanlarının Phoenix iniş yaptığı yerin son birkaç milyon yıldır bir yağışlı ve sıcak iklime sahip olduğunu düşünmelerine yol açtı. NASA’nın Mars Bilim Laboratuvarı görevi ve bu görevin kaşif aracı Curiosity Gale Krateri’ndeki Mars toprağı ve kayalarını araştırıyor. Burada yeraltında suyun işaretlerini, organik yani karbon temelli molekülleri, yaşamın kimyasal yapıtaşlarını ve suyu oluşturan minerallerin varlığını inceliyor.

Şimdilerde daha yeni Mars’a ulaşması beklenen NASA’nın MAVEN aracı ve Hindistan’ın keşif görev aracı Mars’ın geçmişte var olduğu düşünülen atmosferinin nasıl kaybolduğunu araştırmaya başlayacak. Geçmişte böyle bir atmosfer olsaydı Mars nasıl bir gezegen olurdu sorusuna verilen cevap hazırlanan bir video ile sunuldu. Dilerseniz, bu videoya “4 milyar yıl önce Mars nasıl görünüyordu?” yazısından ulaşabilirsiniz.

Bu bilgiler Mars’ın geçmiş ve günümüzde yaşanabilirliği ve yerleşebilirliği hakkında daha fazla bilgiyi ortaya çıkaracaktır. Bir gün Mars’da insanlar yaşayabilir mi sorusu hâlâ cevabını bulabilmiş değil.

Mars Hakkında Bilinmesi Gereken 10 Şey:

1. Eğer Güneş tipik bir ön kapı büyüklüğünde olsaydı, Mars bu kapıya göre bir aspirin tableti kadar büyük olacaktı.
2. Mars Güneş’in etrafında bir yörüngeye sahiptir ve Güneş’ten uzak dördüncü gezegendir. Güneş’e olan uzaklığı 228 milyon kilometredir.
3. Mars’da bir gün 24 saat sürer. Mars Güneş etrafındaki yörüngesini 687 Dünya gününde tamamlar. Yani Mars’ın bir yılı 687 Dünya gününe denk geliyor.
4. Mars karasal bir gezegendir. Mars’ın katı yüzeyi volkanlar, çarpma kraterleri, kabuk levha hareketi ve toz fırtınaları gibi atmosferik etkilerle değişmiştir.
5. Mars ince bir atmosfere sahiptir ve bu atmosfer karbondioksit, azot ve argondan oluşmaktadır.
6. Mars Phobos ve Deimos isimli iki uyduya sahiptir.
7. Mars’ın etrafında Satürn’de olduğu gibi halkalar yoktur.
8. Mars’a şimdiye kadar 40’dan fazla uzay aracı ulaşmıştır. Bu araçlar kızıl gezegenin yüzeyine inen kaşif araçları ya da yüzeyini inceleyen yörünge araçlarından oluşmaktadır. İlk başarılı Mars görevi 1965 yılında Mariner 4 ile gerçekleşmiştir.
9. Gezegenin tarihine bakıldığında bugün Mars’ın yüzeyi bildiğimiz bir hayat formunu desteklemiyor.
10. Kızıl gezegen olarak bilinen Mars, bu adını Mars toprağındaki oksidize olmuş veya paslanmış demir minerallerinden alıyor ve tozlu bir atmosferi de kızıl gibi görünmesine kolaylık sağlıyor.

Mars hakkında son bir bilgi daha eklemek istiyorum, geçtiğimiz günlerde Mars’ın yüzeyinde Curiosity uzay aracı 3.7 milyar yıl yaşında olduğu tahmin edilen antik bir gölde yaptığı incelemelerle yaşam izlerine rastladığı duyuruldu. Bu gölün fotoğrafına aşağıda yer veriyorum.

Güneş Sistemi Gezegenleri yazı dizisinde bugünkü durağımız Mars idi, sonraki durak büyük fırtınaların diyarı Jüpiter olacak!

Gökhan Atmaca, MSc. facebook.com/anadoluca | twitter.com/kuarkatmaca

Kaynak: https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mars&Display=OverviewLong